شهدخت امامزاده ای
دانشجوی کارشناس ارشد مهندسی منابع طبیعی –ارزیابی و آمایش سرزمین دانشگاه پیام نور مرکزتهران-شرق
مقدمه:
بهره برداري از محصولات فرعي مرتعي و جنگلي از روزگاران گذشته براي رفع نيازهاي بشر انجام ميشده است. مراتع با تنوع گياهي و ظرفيت بالقوه خود يكي از منابع مهم اقتصادي بشمار ميآيند كه از نظر توليد علوفه و محصولات فرعي بسيار حائز اهميت است. از جمله محصولات فرعي جنگل و مرتع، گياهان داروئي ميباشند كه مراتع را غناي بيشتري بخشيدهاند. اين گياهان از قديمالايام در طب سنتي كاربرد داشتهاند. تنوع آب و هوايي و اقليمي باعث شده كه گونههاي مختلفي از گياهان مرتعي و جنگلي و نيز داروئي در مناطق مختلف كشور تكثير و توسعه يابند و گذشته از آن به عنوان يك منبع درآمد و زمينه اشتغال براي ساكنين اين مناطق محسوب ميگردند (باقرزاده و همکاران، 1379). يكي از فراوردههاي مهم داروئي و صنعتي مراتع كشور كتيرا ميباشد كه از تيغزني گونهاي مولد كتيرا بدست ميآيد. كتيرا در صنايع داروسازي، نساجي، كاغذسازي، آرايشي و بهداشتي مورد استفاده قرار ميگيرد و امروزه به عنوان یک استابیلایزر (قوام دهنده) در این صنایع استفاده میشود. ارزش اقتصادي محصول كتيرا بهرهبرداري از گونهاي مولد را امري اجتنابناپذير ساخته است، بنابراين با توجه به ارزش اقتصادي و حفاظتي گونهاي مولد كتيرا لازم است براي حفظ بقا و زادآوري آنها اقدام جدي صورت گيرد. يكي از عوامل مهم نابودي گونهاي مولد كتيرا بهرهبرداري غيراصولي از آنها است(باقرزاده و همکاران، 1385). يكي از اهداف تهيه اين طرح جلوگيري از برداشت بی‌رویه و بهره برداری غیر اصولی از گون‌های کتیرایی و برنامهريزي اصولي علمي به منظور حفظ و توسعه رويشگاه‌هاي موجود و ذخاير ژنتيكي ميباشد كه با مطالعه وضع موجود مرتع از قبیل پوشش گیاهی و همچنین پتانسیل بالقوه محصولات فرعی همچون گون ها و تولید کتیرای حاصله از آن به میزان مجاز برداشت اشاره شود تا بهره برداران در چارچوب طرح کارشناسی شده اقدام به برداشت اصولی و استفاده از این منابع خدادادی نمایند و جهت تحقق اين امر لازم است كه كارشناس ناظر اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان در تمامي مراحل بهرهبرداري حضور و نظارت دقيق بر نحوه تيغزني مجري طرح داشته باشد تا بتوان ضمن حفظ اين گونههاي باارزش مرتعي، بهرهبرداري مستمر از بستر توليد توسط افراد محلي صورت گيرد و با رعایت مفاد توسعه پایدار این ذخایر هم برای نسل امروز قابل استفاده و هم برای نسل آینده ماندگار باشد.
.jpg)
کتیرای حاصل از گون زرد
.jpg)
کتیرای حاصل از گون سفید
کتیرا :
شیرابه تولیدی گون پنبهای(Astragalus gossypinus)، کتیرای مفتولی و در گون زرد ( A. verus) کتیرای خرمنی نامیده میشود. این ماده ابتدا در سلولهای ساقه بوجود آمده و پس از تجزیه شدن این سلولها و همچنین مواد پکتینی و تیغه میانی سلولها، به تدریج مجاری یا کانالهایی بوجود آید که محل تجمع کتیرا میباشد. کتیرا بطور گسترده مصارف متنوعی را دارا میباشد. این ماده به عنوان استابیلایزر در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی، بهداشتی کاربرد عمده دارد.
در یک تقسيم بندی، کتیرا از نظر رنگ و اندازه به دو دسته تقسیم میشود :
کتیرای مفتولی(سفید) : قطعات این نوع کتیرا بر اثر تراوش سریع، صاف تا اندکی چین خورده است. رنگ کتیرا سفید میباشد و به کتیرای مفتولی یا سفید معروف است.
کتیرای خرمنی(زرد) : این نوع کتیرا به اشکال باد بزنی، بیشکل یا تکهای و گرد میباشد که به علت ایجاد شکاف عمیق و طولانی حاصل می گردد. رنگ این نوع کتیرا کرم، نخودی، زرد و یا گاهی دارای لکههای قرمز است.
علیرغم مهیا بودن شرایط مناسب برای تجدید حیات این گونه گون ها (عموماً بواسطه عدم چرا و امکان بذر‌ریزی کامل)، متأسفانه بهرهبرداری نامناسب مانند ایجاد شیار عمیق، تعداد زیاد شیار و... موجبات کاهش تولید، ضعف و نابودی آنها را فراهم میآورد و در مجموع عواملی مانند ارتفاع گیاه، بزرگی تاج، قطر یقه، سن، شادابی، نوع تیغ زدن، دفعات تیغزدن و زمان تیغزدن همگی به نوعی در میزان کتیرای تولیدی، سلامت و پایداری گیاه مؤثر میباشند(طرح بهره برداری کتیرای مرتع رهق شهرستان کاشان، 1390). بعضی بررسیها نشان میدهد که در بین عناصر معدنی موجود در کتیرای استحصالی، فسفر کمترین میزان و کلسیم بیشترین درصد را تشکیل میدهد. بطور کلی نوع گون، منطقه رویش آن، میزان بارندگی، ارتفاع از سطح دریا و... بر روی خواص فیزیکی و ترکیب شیمیایی کتیرا تأثیر میگذارد. همچنین کتیرای مفتولی از نظر مواد معدنی نسبت به کتیرای خرمنی مرغوبتر (بواسطه درصد کمتر کلسیم و منیزیم) و کتیرای مفتولی کرمانشاه و کتیرای خرمنی همدان نسبت به بسیاری از کتیراهای سفید و زرد سایر مناطق از نظر مواد معدنی مرغوبتر میباشند(مقیمی، جواد،1384). البته مرغوبیت کتیرای مفتولی در میزان قوام دهندگی آن نسبت به کتیرای خرمنی میباشد.
تاریخچه بهره برداری:
به دلیل عدم وجود کتابچه مدون وهم چنین پرونده بهره برداری در محدوده طرح هیچ آماری در خصوص بهره برداری از گون مولد وجود نداشته ولی با مصاحبه با ساکنین اطراف محدوده مورد مطالعه مشخص شد که افراد بومی مهارتی در کتیرازنی نداشته و از منطقه تیران و کرون کتیرا زن وارد می شده است که تلاش برای یافتن افراد بوی ماهر در کتیرازنی وجود دارد.
مطابق با اطلاعات مندرج در پرونده مرتع آخرین ممیزی این مراتع به1/4/1388 باز می‌گردد که اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان یک فقره پروانه چرا به نام شورای اسلامی گشنیزجان و به نمایندگی از طرف 64 نفر از دامداران محلی با تعداد دام مجاز 768 واحد دامی صادر نموده است که کلاسه پرونده این سامانه عرف 72-16-26 می باشد و تعداد بهره بردار 64 نفر و روش بهره برداری متناوب و وضعیت بهره برداری مشاعی و روستایی و وضعیت ممیزی شورایی است. (اداره بايگاني اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري استان اصفهان و نرم افزار جامع مميزي مرتع ، 1391).
اهداف طرح
اهداف اصلی
مطالعه دقیق به منظور استفاده از استعدادهای موجود در عرصه
برنامه ریزی اصولی و عملی به منظور حفظ و توسعه رویشگاه های موجود و ذخایر ژنتیکی
تهیه طرح همسو با طرح های جنگلداری ، مرتعداری و بیابان‌زدایی بر مبنای مدیریت منابع (جنگل، مرتع و بیابان )
اشتغال‌زایی و افزایش توان اقتصادی بهره برداران عرفی و اهالی منطقه
بهره برداری مستمر از بستر تولید توسط افراد محلی و در قالب تشکل های مردمی
کسب مشارکت افراد محلی و بهره برداران عرفی در اجرای برنامه های پیش بینی شده طرح به ویژه اجرای عملیات احیاء و اصلاح
توسعه صنایع دارویی- صنعتی کشور و همچنین توسعه صادرات غیرنفتی و به تبع آن افزایش قدرت و توان اقتصاد ملی کشور
اهداف فرعی
استفاده از پتانسیل وجود گیاهان دارویی متنوع در منطقه
وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنین محدوده طرح
طبق سرشماری نفوس و مسکن سال 1385 در روستای گشنیزجان 540 خانوار وجود داشته و تا 2299 نفر سکنه دارد. که این آمار در سال 1390 به 633 خانوار و 2354 نفر افزایش داشته است. (سرشماری عمومی نفوس و مسکن، مرکز بهداشت رزوه و گشنیزجان). وضعیت معیشتی مردم بر پایه دامداری و کشاورزی استوار بوده است. مردم روستا اکثراً تحصیلات در حد مقطع راهنمایی دارند. از امکانات آموزشی، رفاهی و بهداشتی کمی برخوردار بوده به طوری که منطقه دارای یک واحد خانه بهداشت بوده اما فاقد آب و فاضلاب روستایی می باشد. در این روستا سوخت نفت از طریق شعبه شرکت نفت تأمین می شود. (معاونت طرح و برنامه مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان چادگان،1390). در روستای گشنیزجان محصولات کشاورزی نظیر سیب زمینی، گندم، جو، اسپرس، یونجه، حبوبات کشت می شود. (افشاری، اداره جهاد کشاورزی، 1390). لیست دامداران روستای گشنیزجان در پیوست موجود می باشد(اداره مرتع، اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان،1391).
3- موارد و روش کار
موقعیت منطقه
مرتع محدوده طرح در فاصله 9 کیلومتری شرق شهر چادگان واقع گردیده است. مرتع محدوده طرح در فاصله 9 کیلومتری شرق شهر چادگان واقع گردیده است . محدوده طرح در 23 پلاک ثبتی قرار گرفته است.
از شمال : آبريزكوه بيدك-نقاط ارتفاعي2725و2910و2835و2885و2923متر
از جنوب: حدمراتع مشهدكاوه وعادگان ازتپه گزلوبه ارتفاع2420متر ورودخانه پلاسجان
از شرق: حدپلاك ثبتي60/20 موسوم به مزرعه و مراتع برآفتاب رزوه و مراتع جهان كهريزي و مشهدكاوه جاده لاپله (منصوريه) به گشنيزجان و آبريز تپه هاي آغل دره و سليمان اولن و دوزداشي و آن گديگي به ارتفاع2400متر
از غرب: حدمرتع اسكندري از نقطه ارتفاعي 2923 متر بخورد به آغل سنجدي و نقاط ارتفاعي2232 و 2194و 2172متر
1: نقشه موقعیت محدوده طرح گشنیزجان در استان اصفهان و شهرستان چادگان
شرایط توپوگرافی
محدوده طرح بصورت دشت حداقل ارتفاع 2210متر و حداکثر ارتفاع 2978 متر از سطح دریا میباشد و ارتفاع متوسط محدوده طرح با استفاده از نقشه و منحنی هیپسومتری 2237 متر برآورد گردید. شیب اکثر نقاط منطقه بین %5-0 میباشد. شیب متوسط محدوده طرح 46/9 درصد میباشد همچنین جهت شیب غالب، جنوب غربی میباشد (یافته های تحقیق،تحلیل ازطریق نرم افزار ARC GIS). نقشه شماره 2،3،4 و 5 به ترتیب توپوگرافی سامانه عرفی گشنیزجان ، نقشه طبقات ارتفاعی، شیب و جهت شیب منطقه را نشان میدهد.
وضعیت خاکشناسی
در بررسی وضعیت خاک منطقه با توجه به مطالعات صحرایی و استفاده از مقاطع طبیعی مطالعات توجیهی حوضه آبخیز سد زاینده رود، پارسل B2، پروفیل علی آباد که نزدیکترین مقطع به عرصه مطالعاتی گشنیزجان می باشد همچنین با مطالعه نقشه خاکشناسی منطقه مشخص گردید که در منطقه مطالعاتی دو تیپ فلات ها و تراسهاي بالايي Plateu and upper trraces (3) و تیپ واريزه هاي بادبزني شكل سنگريزه دار Gravelly colluvial fans (8) وجود دارد
وضعیت زمین شناسی
سازندهای موجود در محدوده مورد مطالعه به شرح زیر میباشد(مدنی و شفیقی 1382، احمدی 1367):
سازند K1aml
این سازند شامل واحد زمین شناسی Klsol بوده و شامل سنگ آهک های خاکستری، ضخیم و مدور توده‌ای و بستری میباشد.
سازند Mgs
این سازند شامل واحد زمین شناسی Mlgs بوده و شامل مارل های گچی و نمکی و خاکستری و قرمز که به صورت متناوب با سنگ آهک های رسی قرار گرفته‌است.
سازند L.met
این سازند شمال واحد زمین شناسی pCmt2بوده و شامل سنگ های دگرگون شده ی منطقه ای کم ارزش است.
جدول : اطلاعات زمین شناسی مربوط به عرف گشنیزجان (مطالعات ژئومورفولوژی 1378).
|
سازند |
واحد |
شرح |
|
K1aml |
Klsol |
Grey ، thick - bedded to massive orbitolina limestone |
|
L.met |
pCmt2 |
Low - grade ، regional metamorphic rocks
(Green Schist Facies) |
|
Mgs |
Mlgs |
Anhydrite ، salt ، grey and red marl alternating with anhydrite ، argillaceous limestone and limestone
( GACHSARAN FM). |
بازدید : 9213
1 اردیبهشت 1393 ساعت 11:03 ق.ظ