محمد آزاد
کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری
ریزگردها عبارت از ذرات ریز گردو خاک که اندازه آن کمتر از 1 میلی متر می باشد و موارد ریزی هستند که توسط باد و طوفان جاری می شوند که منشاء آن اراضی بدلند و بیابانها و تالابهای خشک و کویرها و حاشیه رودخانه ها و دریاها می باشد که توسط باد و طوفان به حرکت درآمده و ذرات ریزتر تا ارتفاع زیادی بیش از چندکیلومتر از سطح زمین فاصله داشته و در فضا پراکنده اند و دانه های درشت تر در نزدیکی سطح زمین جابجا می شوند . گاهی اوقات با مواد شیمیایی متصاعد شده از کارخانجات نیز ترکیب شده و مواد سمی را به وجود می آورد که برای تنفس بسیار خطرناک بوده و گاهی سیستم تبلور آنها به صورت زاویه دار می باشد که در گلوی انسان پرش ایجاد می نماید و حتی در رگهای بدن انسان تأثیرگذار است . تفاوت ریزگردها با شنهای روان در این است که شنهای روان سنگین تر و در سطح زمین و ارتفاع کم حرکت می نمایند و ریزگردها در ارتفاع بالاتر از سطح زمین قرار می گیرند . بهمین جهت کنترل و تثبیت و ترسیب شنهای روان ساده تر از ریزگردها می باشد . مبارزه اصلی و دائمی با ریزگردها و مناسبترین روش تثبیت در منشاء حرکت می باشد که بسته به نوع منشاء با روشهای خاصی تثبیت می گردد .
منشاء اصلی ریزگردها و روشهای پیشنهادی تثبیت :
-
بیابان
عرصه ای که فاقد پوشش گیاهی می باشد که با اجرای طرحهای بیولوژیک جنگلی و مرتعی براساس نوع گونه های مقاوم در هر عرصه و استقرار آن می توان در تثبیت و جلوگیری از حرکت آنها اقدام نمود .
-
تالاب
عرصه ای که زمانی سطح آن پوشیده از آب بوده و به دلیل خشک شدن سطح تالاب منشاء حرکت ریزگردها می گردد که در این عرصه با روان ساختن آب و پوشش آب در سطح تالاب حرکت ریزگردها کنترل می گردد و در صورت نبودن آب با اجرای طرحهای بیولوژیک خاص می توان خاک را تثبیت نمود و در غیر اینصورت باید با پوشش شن درشت در سطح تالاب از حرکت مواد ریز پیشگیری نمود که هزینه زیادی خواهد داشت .
-
حاشیه رودخانه ها و دریاها و دریاچه ها
در این اراضی نیز با بالا و پایین رفتن سطح آب مواد ریزدانه قابل حمل توسط باد ظاهر شده و منشاء حرکت ریزگردها و شنهای روان می گردد که روش تثبیت آن اجرای عملیات بیولوژیک مناسب و در غیراینصورت پوشش شن درشت در سطح اراضی که مواد ریزدانه قابل حمل دارد موثر می باشد .
-
اراضی بدلند
این اراضی از سازنده های زمین شناسی می باشد که فاقد پوشش گیاهی است و فرسایش آبی در آن شدید می باشد و بیشتر این سازنده ها مارنهای رنگی است که در اراضی شیب دار قرار دارد که با فرسایش آبی به اراضی پست تر منتقل می گردد که در اینگونه عرصه ها مالچ پاشی و تله اندازی موارد ریزدانه در آبراهه ها و عرصه های مسطح موثر می باشد .
-
تپه های ماسه ای
تشکیل این تپه ها ثانویه می باشد یعنی با حمل مواد ریزدانه و شن از تالابها و کویرها و بیابانها و مناطق دیگر به این محل حرکت نموده و انباشته شده است که بنام ارگ و برخان مطرح است که با مالچ پاشی برای استقرار پوشش گیاهی می توان تثبیت نمود ولی با توجه به این که منشاء حرکت در جای دیگری است طرح موفقیت آمیز نیست و باید منشاءء اصلی را تثبیت نمود و برای جلوگیری از انتقال مواد ریزدانه این تپه ها پوشش گیاهی مستقر نمود تا ارتفاع تپه ها افزایش نموده و بتوان تله اندازی بیشتری از جریان شنهای روان و مواد ریزدانه داشته باشد . شایان ذکر است هرقدر ارتفاع بیشتر باشد ترکیب مواد درشت دانه انجام می پذیرد و درصد زیادی از مواد ریزدانه تله اندازی می شود .
-
راهکارهای پیشگیری از حرکت ریزگردها در استانهای جنوبی بخصوص خوزستان و پاکسازی شهرها از ریزگردها :
-
انجام مطالعات شناسایی کانونهای بحرانی موثر در منشاءء حرکت ریزگردها
-
انجام عملیات اجرایی براساس نوع کانون بحران و منشاءء حرکت
-
در تالابهای خشک شده مناسب ترین و سریعترین روش برای کنترل منشاءء حرکت ریزگردها رهاسازی آب سدهای بالادست برای غرق آب نمودن سطح تالاب . درصورت عدم وجود آب باید پوشش شن درشت در سطح تالاب انجام گردد و برای درازمدت پوشش گیاهی مناسب اجرا گردد .
-
در تپه های خاکی و ماسه ای با اجرای عملیات مالچ پاشی و اجرای پوشش گیاهی مناسب برای درازمدت باید اقدام نمود .
-
در اراضی پست و بیابانی فاقد پوشش گیاهی اجرای عملیات بیولوژیک و بذرپاشی با هواپیما بصورت گسترده می تواند در درازمدت موثر واقع شود .
-
باتوجه به اینکه بیشتر ریزگردهای استانهای جنوبی بخصوص خوزستان دارای منشاءء خارج از کشور بخصوص بیابانهای کشور عراق و عربستان می باشد و به این سادگی نمی توان منشاءء ریزگردها را در این کشورها تثبیت نمود پیشنهاد ذیل می تواند برای حفاظت شهرها از حرکت ریزگردها موثر واقع گردد و درصد زیادی از ریزگردها را کنترل نماید .
-
اجرای آب فشان در سمت جبهه ریزگردها در حاشیه شهر ، در این روش اجرای 100متر دکل و نصب آب فشان و پرتاب 100 متری آن که در مجموع آب تا ارتفاع 200 متری پرتاب شده و پخش آب باعث ترکیب آب و ریزگردها می گردد و سنگین شده و به سطح زمین سقوط می نماید این طرح باید در سمت جبهه ورودی ریزگرد به شهر اجرا گردد و تا ارتفاع 200 متری ریزگردها سقوط نماید و فضای تنفسی را سالم نماید که برای اجرای این طرح باید فاصله دکلها با پرتاب آب و پودر نمودن آن و برخورد با ریزگرد محاسبه گردد که حدوداً در هر 500 متر یک آب فشان نصب گردد که برای 20 کیلومتر باید 40 دکل نصب گردد و پمپ آب با فشار قوی نصب گردد و فضای پوشش جبهه ریزگرد را کامل نماید .
افزایش رطوبت هوا باعث جذب ریزگرد به قطره آب شده و سقوط می نماید . این روش تاکنون اجرا نشده است که در یک پایلوت پژوهشی باید اجرایی گردد و با مثبت بودن آن توسعه یابد تا در زمان وقوع طوفانهای گرد و خاک و ریزگردها فعال گردد .
بازدید : 8649
29 فروردین 1394 ساعت 10:25 ق.ظ