آنغوزه، گمنامِ پرخاصیت
آنغوزه گنجینه‌ای با ارزش در دل کویر و گیاهی با بیش از ۶۰۰ خاصیت دارویی و درمانی است که هزاران سال است خودرو در چرخه حیات می‌روید؛ گیاهی با ریشه‌ای ضخیم و گوشتی و برگ‌های سبز تیره که در پنج سال اول روی زمین پهن می‌شود با ساقه تو خالیِ۲ تا ۳ متری و گل‌هایی زرد رنگ که چتر مانند در انتهای ساقه رشد می‌کند.
حسین حسینی پژوهشگر گیاهان دارویی و معطر توضیحات بیشتری از ویژگی‌های این گیاه می‌دهد: آنغوزه گیاهی حدود ده ساله، از تیره چتریان که از سال سوم و چهارم حدود ۵۰ گرم شیره و صمغ از ریشه غده‌ای آن برداشت می‌شود.
او با بیان اینکه زمان رویش این گیاه اواخر زمستان تا اواسط بهار است و در سال آخر گل و بذر می‌دهد اضافه می‌کند: از تیغ زدن ریشه آنغوزه شیرابه‌ای شیری رنگ بدست می‌آید که به صورت توده‌ای با بویی شبیه گوگرد و دارای مزه‌ای تلخ است.
گنج با رنجِ طبیعت
برای یافتن گنج با ارزش کویرِ ایران، به خور و بیابانک، شرقی‌ترین شهرستانِ استان اصفهان می‌رویم؛ در مسیر جندق به روستای مصر رشته کوه‌هایی دیده می‌شود که رشید کوه می‌نامند. به گفته مهدی آخوند رییس اداره منابع طبیعی خور و بیابانک، بیشترین رویشگاه‌های آنغوزه استان در اینجاست و انواع گیاهان دارویی در این منطقه رشد می‌کند.
با آقا «غضنفر» پنجاه و چند ساله از اهالی روستای جندق راهی این منطقه می‌شویم. او نقشه رسیدن به گنج بارزش طبیعت کویر را می‌داند و می‌گوید: باید به دل بیابان زد و از مسیر‌های سخت‌گذر و سنگلاخی عبور کرد تا به گنج رسید.
تقریباً به نزدیکی ارتفاعات رشیدکوه می‌رسیم، محلی‌های دیگر هم به این بیابان خشک و گرم قدم نهاده‌اند. آنان در یک روز کامل وجب به وجب بیابان را گز می‌کنند تا بوته‌های آنغوزه که شیره خوبی دارند را پیدا کنند.
آقا غضنفر می‌گوید: برداشت آنغوزه مانند یافتن گنج زمان‌بر، سخت و طاقت‌فرساست و از مارگزیدگی، گرما زدگی، آفتاب سوختگی، تشنگی و سقوط از ارتفاع نباید هراسید.
او مسیر ۱۵۰۰ متری را طی می‌کند تا به یکی از بوته‌های این گیاه ارزشمند برسد، اما حالا چگونه این گنج را از دل طبیعت باید بیرون آورد؟ آقاغضنفر می‌گوید:آنچه در برداشت گیاه از همه مهم‌تر است تجربه و مهارت است و نا آشنایی با اصول تیغ‌زنی، علاوه بر کاهش میزان برداشت می‌تواند صدمات جبران ناپذیری به گیاه وارد کند.
برداشت آنغوزه شاید به ظاهر کار آسانی باشد، اما به گفته این بهره بردار، علاوه بر نیروی جسمانی و مهارت برای رفتن به ارتفاعات، باید به مراحل برداشت گیاه واقف بود.
"آقا جواد"دیگر بهره بردار جندقی هم می‌گوید: در اوایل خرداد با گذاشتن سنگی در محل رویش آنغوزه را نشانه گذاری و سپس در بالا و پایین گیاه برای مقابله با آفتاب سوزان، باد و حمله حیوانات جونده سایبانی ایجاد می‌کنیم.
او می‌گوید: مهمترین مرحله، تیغ‌زنی برای برداشت شیره است که از اواسط تابستان به مدت دو ماه هر چند روز یک بار در قسمت طوقه گیاه با مهارت خاصی انجام می‌شود.
آنغوزه ایران سرآمد در جهان
رویشگاه‌های ایران بهترین شرایط اقلیمی را برای رشد آنغوزه دارد. این گیاه در حدود یک میلیون هکتار از مراتع طبیعی کشور رشد می‌کند.
رئیس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان با بیان اینکه کیفیت آنغوره ایران در جهان بی‌نظیر است می‌گوید: ایران در تولید صمغ آنغوزه شیرین رتبه اول جهان را به میزان سالانه حدود ۲۰۰ تن شیره به همراه کشته‌های آن (برش‌های ریشه) دارد که بیشتر در استان‌های خراسان جنوبی و رضوی، اصفهان و یزد برداشت می‌شود.
آبتین میرطالبی می‌افزاید: اصفهان با ۱۲۸ هزار هکتار، رتبه سومِ آنغوزه شیرین در کشور را با حدود سالانه ۵ تا۱۰ تن شیره دارد و خورو بیابانک قطب برداشت آنغوزه در این استان است.
به گفته مهدی آخوند رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خوروبیابانک این گیاه در ۱۰۰ هزار هکتار از مراتع جندق، باغ زیار، عروسان و کوره گز می‌روید و ۵۰۰ خانوار با برداشت آن تامین معاش می‌کنند.
مقصد آنغوزه خور کجاست؟
بهره برداران خور و بیابانکی با چهره‌های آفتاب سوخته و دستان پینه بسته، حالا بعد از سه ماه تلاش در دلِ کویر برای کشف گنجِ 
طبیعت، حاصل دسترنج شان را در خانه‌های روستایی جمع‌آوری و آماده فروش می‌کنند.
آقا غضنفر که با این‌همه زحمت ، گنج به این باارزشی را برداشت کرده از یک چیز گله دارد آن هم حضور دلالان که باعث شده قیمتی که محصول را از بهره‌بردار می‌خرند، بسیار پایین باشد.
او مقصدِ اولیه این گنج ارزشمند را هم در حالی که آنغوزه‌های خشک شده را درون گونی می‌ریزد به ما می‌دهد و می‌گوید: تمامی آنغوزه برداشتی در شهرستان خور و بیابانک راهی طبس می‌شود.
به نام ایران، به کام هند
برای یافتنِ مقصدِ نهایی آنغوزه ، راهی طبس در استان خراسان جنوبی می‌شویم و ۱۹۰ کیلومتری را از خور فاصله گرفتیم تا ببینیم سرنوشت آنغوزه خور و بیابانک به کجا ختم می‌شود.
حسن محمدیان سرپرست اداره منابع طبیعی و آبخیزداری طبس که در این سفر همراه ماست می‌گوید: صادرات آنغوزه در کشور انحصاری است و چند نفر واسطه فروش به هند هستند نکته‌ای که بهره برداران خور و بیابانکی هم به آن اشاره کردند.
با کمی پرس و جو یکی از انبار‌های صادراتی آنغوزه را پیدا می‌کنیم. انباری در حاشیه شهر طبس که حدود ۳۰ تن از این گنج با ارزش در آن نگهداری می‌شود؛ بوی تندی فضای انبار را پر کرده، انباری تاریک و پر از بشکه‌ها و گونی‌های شیره و کشته آنغوزه.
اینجا یکی از انبار‌های بزرگ صادرات آنغوزه در کشور است، صاحب انبار سابقه ۸۰ ساله صادرات آنغوزه را دارد، او از این محصول با نام طلای سفید یاد می‌کند و می‌گوید: تمام آنغوزه جمع‌آوری شده به صورت خام در بشکه‌های پلاستیکی به هند صادر می‌شود چراکه این کشور تابع بسته‌بندی شیک و مناسب نیست.
اسدالله عاجز می‌گوید: به تاجران هندی برای صادرات محصول فرآوری شده آنغوزه پیشنهاد‌های زیادی دادم، اما آنان فقط طالب خام این گیاه اند.
وی ادامه می‌دهد: با وجود همکاری و ارتباط ۵۰ ساله با هندی‌ها نتوانسته ام در خصوص چگونگی فرآوری آنغوزه در این کشور مطلع شوم.
عاجز در ادامه از قاچاق آنغوزه هم برای ما می‌گوید اینکه این گنج با ارزش علاوه بر خام فروشی غیرقانونی به افغانستان صادر و از انجا راهی هند می‌شود.
البته علاوه بر انبار آقای عاجز، چند انبار دیگر هم در طبس محل نگهداری آنغوزه است. با پرس‌وجو یکی دیگر از این انبار‌ها را پیدا می‌کنیم. آقای قصاب زاده هم که ۳۰ سالی است کارش صادرت این گنج باارزش است می‌گوید: در این انبار شیره‌های آنغوزه در بشکه‌های ۵۰ تا ۶۰ لیتری جمع‌آوری و به بندرعباس ارسال و کشته‌های آن در کیسه‌های ۳۵ کیلویی بسته‌بندی و صادر می‌شود.
او ادامه می‌دهد: عمده شیره صادراتی این گیاه از هندوستان راهی کشور‌های بزرگ صنعتی می‌شود.