باسمه تعالی
تذکر لسانی وظیفه همگانی
فریضه امر به معروف ونهی از منکر در فرهنگ انسان ساز اسلام از جایگاهی بس والا برخوردار می باشد بگونه ای که این امر به تنهائی در مقابل کارهای نیک وجهاد در راه خدا مثل دریا در مقابل قطره می باشد (نهج حکمت 374)
به واسطه این فریضه دیگر فرائض احیاءو بر پا می شود (امام باقر(علیه السلام)فروع کافی ج5ص56)
قران کریم جامعه ای را اهل رستگاری می پندارد که اهل امر به معروف ونهی از منکر باشند (ال عمران 104)
واز نظر قران نشانه بهترین امت انجام این فریضه مهم در جامعه می باشد (ال عمران 110)
بی شک از جمله عواملی که بیشترین تاثیر گذاری رادر سلامت وسعادت جامعه دارد امر به معروف ونهی از منکر است ودر مقابل، بی تفاوتی وبی مسولیتی در مقابل این فریضه الهی از آسیبهای بزرگی است که خود، آسیبهای بزرگتری رادر پی دارد وجامعه اسلامی را تهدید وآن را در سراشیبی سقوط ونابودی قرار می دهد؛ واضح است که لازمه پرداختن به این مهم، شناخت مراحل وشیوه های عملی شدن آن می باشدچرا که حرکت بدون شناخت در هر موضوعی راه رفتن در تاریکی می باشد .رعایت مراتب امر به معروف ونهی از منکر اصل مهمی است که از جنبه های اخلاقی وروانی خاصی برخوردار است بی توجهی به این اصل امر ونهی را کمرنگ یا دشوار می سازد به کارگیری مراتب ومراحل بالاتر در صورت کافی بودن مراحل پایین ،امر ونهی را با فشار بیشتر ودر نتیجه لجبازی یا عکس العمل منفی گناهکار روبرو می سازد ویا حداقل آن را بدون تاثیر می کند
بنابراین مراحل امر به معروف ونهی از منکر را مورد بررسی قرارداده ودر مورد کاربردی ترین مرحله،(یعنی مرحله تذکرزبانی) که عموم مسلمین می توانند آنرا در جامعه اجرا کنند توضیح خواهیم داد.
مرحله اول:آن است که انسان قلباً از اینکه معصیت خدا شود ناراحت باشد وکار خلاف را در روح خودمنکر بداند واز آن متنفر باشد در این مرحله احدی معاف نیست فقیر وغنی نابینا وبینا،باسواد وبی سواد،مرد وزن همه باید قلباً از گناه متنفر باشند .
مرحله دوم: آن است که آمر به معروف بازبان به خلافکارهشدار دهد وبه خوبیها سفارش کنداین مرحله که وظیفه همه افراد جامعه می باشداز مراحلی است که تاثیر زیادی خواهد داشت .برهمین اساس است که خدای متعال در قرآن در مورد اثر زیاد تذکر می فرماید :وذکَّرفانَّ الذِّکری تَنفَعُ المومنین(ذاریات 55)یعنی تذکر دهید چرا که تذکر به نفع مومنین می باشد
البته لازم نیست ما در تذکر لسانی ساعتها وقت گذاشته وانجام دهنده منکر را موعظه کنیم بلکه با یک جمله کوتاه وی را متوجه گناه وخلاف خودش بکنیم ودعوت به انجام معروف نماییم به طوری که اگر همه افراد جامعه در برخورد با منکرات همین وظیفه را انجام دهند شاهد خواهیم بود که دیگر گناه در جامعه نخواهد بود یا کمرنگ خواهد شد درمورداهمیت این مرحله رهبر معظم انقلاب می فرمایند :تاثیر امر ونهی زبانی از تاثیر مشت پولادین حکومتها بیشتر است.
حال شیوه های کاربردی در تذکر لسانی را به اختصار مورد برسی قرار خواهیم داد:
اول:مهربانی وگذشت
اگر گناه کار احساس کند که امر کننده از روی دلسوزی وشفقت به اوتذکر می دهد دشواری های پذیرش راتحمل می کند وصادقانه به او توجه می نماید نهی از منکر چنین افرادی یک طبابت معنوی وجراحی روحی است والبته طبابت در پرتو مهربانی
مدارا ودلسوزی از موفقیت بیشتری برخوردار است امام علی علیه السلام می فرمایند :امربه معروف ونهی از منکر نمی کند مگر کسی که از سه خصلت برخوردار باشد :بامهربانی ومدارا وانصاف امر ونهی کند وبه آنچه امر ونهی می کند آگاه باشد (وسایل الشیعه ج 11ص403)
اگر انسان در برخی موارد وموقعیت هاگستاخی های گناهکار رابه خاطر نیل به اصلاح او تحمل کند به موفقیت های چشم گیری دست می یابد
دوم:اعطای شخصیت
در برخوردبایک نفر لغزشکار نباید از طریق توهین؛ به شخصیت وی لطمه وارد ساخت؛ بلکه با رأفت ومهربانی وزبان نرم وی را متوجه گناه خود کرد اگرچه گناهکار حرمت خود را زیر پا نهاده وبا ارتکاب گناه عدالت وتقوای خود را ضایع کرده است اما همچنان برای خود ارزش وشخصیتی قایل است که حفظ آن را لازم می داند وکسانی را که به شخصیت آسیب دیده او احترام گذارند به دیده احترام می نگرد این برخورد محترمانه با گناه کار اورا از پرخاشگری باز می دارد ومیزان پذیرش اورا افزایش می دهد ضمن اینکه احتمال دارد از حکم شرعی (حرام بودن عمل)خود بی اطلاع بوده یا عمل خود را مشمول آن حکم نمی دانسته است خدای متعال وقتی به حضرت موسی (علیه السلام)دستور امربه معروف ونهی از منکر فرعون را می دهندمی فرماید : اِذهبا الی فرعون اِنّه طغی( 43)فقولا له قولاًلیناً لعلّه یتذکر او یخشی(44طه) یعنی به سوی فرعون که طغیان کرده واهل گناه است بروید لکن با تندی وتوهین نباشد با زبان نرم بااو برخورد کنید باشد که متذکر شود یا از خدا بترسد. پس در برخورد با جوان گناهکار اولاً باید متوجه غفلت او بود وثانیاًشخصیت اورا در نظر گرفته وتذکر لسانی بدهیم وبا جملاتی مانند ((این عمل در شان تو نیست)) ((شان تو بالاتراز اینهاست))آنها را جذب خود کرده تا نصایح ما موثر واقع شود
سوم:جلب اعتماد
این شیوه ازمسائلی است که نیاز به روانشناسی خاصی در تذکر دارد چرا که به فرموده امام علی (علیه السلام):قلوبُ الرجالِ وحشیّه فمن تالفها اَقبلت علیه(نهج البلاغه،حکمت 47) منظور بیان امام این است که دلها ابتدا از انسان روگردان هستندولی وقتی کسی در جذب آنها مهارت داشته باشد به آن شخص روی آورده واو را پذیرا میشود به همین جهت پس از جلب اعتماد شخص گناهکار در آنها نفوذ کرده وکلام ما می تواند اثر خوبی داشته باشدذکر برخی از خوبی های گناه کار بارعایت همه جوانب امر دربسیاری از موارد تاثیر امر ونهی را افزایش می دهد زیرا ذکر خوبی ها او رابه تذکر دهنده خوشبین می کندوباتذکرچنین روحیه ای پذیرش تذکر آسان می گردد این روشی بود که فاطمه زهرا سلام الله علیها درامر به معروف به کسانی که در دفاع از حق امام علی علیه السلام بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله سکوت کرده بودند مورد استفاده قرار می داد آن حضرت در ابتدا سابقه مجاهدت های آنها را در جبهه های دفاع از اسلام را یادآور می شد وسپس آنهارا به دفاع از ولایت تهییج می کرد
در مورد این شیوه وجذب از این طریق باید گفت حتی پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)نیز اگر اعتماد مردم رابه خود جلب نمی کردند ودر سوابق خود صداقت وامانتداری را نداشتندمردم هیچگاه به کلام ایشان گوش فرا نمی دادند واسلام پیشرفتی نمی کرد لذا ما در برخورد بایک جوان گناهکاردرمحل چند نوع برخورد می توانیم انجام دهیم یکی اینکه او را طرد کنیم وبااو قهر کنیم دوم به اوتوهین کنیم وشخصیت او را زیر سوال ببریم سوم اینکه خودمان رابه او نزدیک کرده ودر مواقع بیماری به
عیادتش رفته ودر حل مشکلات اورا یاری کنیم وباجلب اعتماد وی وجذب او تذکر لسانی دهیم .مسلماً روش سوم کارگشا خواهد بود
چهارم :بازبان طرف صحبت کنیم
درتذکر لسانی نباید از اصطلاحات فلسفی وعلمی صِرف استفاده نماییم بلکه هر شخص را به فراخور سواد وفهمش متوجه گناه وخلافش بکنیم چرا که انبیاء هم همین وظیفه رادر برخورد با امتهای خود داشتند پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)می فرمایند :اِنّا معاشر الانبیاء اُمرنا اَن نُکلم الناس علی قدر عقولهم(اصول کافی،ج1ص27)
برهمین اساس است که خداوند متعال در برخورد با مردم ودعوت ایشان به راه خودش 3شیوه را بیان می فرمایند: اُدعُ الی سبیل ربک بالحکمه والموعظه الحسنه وجادلهم بالتی هی احسن(نحل 125)
خداوند می فرماید :با یک دسته باید باحکمت واستدلال صحبت کرد بایک گروه باموعظه ونصیحت سخن گفت وبایک عده با جدل ومجادله برخورد نمود بنابراین در تذکر لسانی باید میزان درک مخاطب را محاسبه کرد ودید که باچه زبانی بایستی وی را ارشاد نماییم
پنجم:درنظر گرفتن وضعیت روحی وروانی گناهکار
یکی از عوامل موفقیت امر ونهی ایجاد زمینه های روحی وروانی مناسب تاثیر است زمینه سازی به معنای ایجاد مقتضیات تاثیر وبرطرف ساختن موانع موفقیت درامر ونهی است مثلاًاگر شخص گناهکار در موردی نیاز مند کمک است نیاز اورا برطرف سازند وهمزمان با این مساعدت اورا مورد امر ونهی قرار دهند
انسان در امربه معروف وتذکردادن باید ببیند طرف مقابل در چه وضعیتی قرار دارد اگر عصبانی است به هیچ وجه نمی توان نصیحت کرد بلکه باید با صحبتهای مقدماتی از جهات عاطفی براو مسلط شویم سپس تذکر دهیم امام علی (علیه السلام)می فرمایند : اِنّ للقلوب شهوهً واقبالاًو ادبارا فاتوها مِن قبل شهوتها واقبالها فاِنَّ القلب اذا اُکره عَمی(نهج البلاغه،حکمت 184)امام می فرماید :باید موقعیت وشرایط فرد مورد نصیحت رادرنظر گرفت وزمان پذیرش وعدم پذیرش روحی او رافهمید ودر زمان آمادگی وپذیرش اورا پندواندرز داد.
جوانان معمولاً از همنشینی باسالخوردگان وحتی والدین خود احتراز می کنند.شاید مهمترین دلیل آن این است که والدین او یا افراد بزرگتر اودر همه حال می خواهند وی را نصیحت کنند بدون درنظر گرفتن وضعیت روحی جوان امام علی (علیه السلام)در حدیثی دیگر می فرمایند:اِنَّ هذه القلوب تملُّ کما تملُّ الابدان فابتغوا لهاطرائف الحکمه(نهج البلاغه ،حکمت 188)ازاین گفتار بدست می آید تا قلوب شاد وسر حال نباشد نصیحت واندرز در آنها تاثیری نخواهد داشت
بلکه قبل از آن بایستی با(طرائف الحکمه)که سخنان نرم ومقدماتی است جوان وشخص گناه کار را آماده پذیرش تذکر ونصیحت کرد
ششم:رعایت ادب درگفتار
انسان جدای از جمادات وحیوانات دیگر دارای شعور ودرک می باشد .به طوری که حالت گفتارانسان .عصبانی بودن،باتکبر گفتن،باادب گفتن،شخصیت دادن به طرف.همه در انسان اثر می گذارد ودر مورد هرکدام واکنش خاص خود را نشان می دهد لذا قرآن در مورد روش برخورد باادبانه با دیگران اینچنین بیان می دارد :ولا تستوی الحسنه ولاالسیئه اِدفع بالتی هی احسن فَاذاالذی بینک وبینه عداوه کانه ولیٌ حمیم(فصلت 34)خداوند می فرماید:خوبی وبدی یکسان نیستند همیشه بدی مردم راباخوبی جواب ده همان کس که دشمن توست با این روش دوست تو می شود
بکار بردن الفاظ رکیک وناپسند در مورد افراد که مرتکب منکری می شوندخود خطا واشتباه است واگر انسان بدون توجه به ادب در گفتار امر به معروف کندنه تنها موثر واقع نمی شود بلکه ممکن است واکنش منفی را به همراه داشته باشد مادر سیره
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)وائمه طاهرین(علیهم السلام) می خوانیم که بارعایت ادب وبرخورد مناسب با خلافکار کلاًمسیر زندگی اورا تغییر داده اند که توجه شما رابه یک نمونه برخورد امام کاظم (علیه السلام)با یک گناهکار جلب می نماییم :صدای ساز وآواز بلند بود هر کس از نزدیک آن خانه می گذشت متوجه بساط گناه در آن خانه می شد امام کاظم (علیه السلام)از آن کوچه عبور می کردند که کنیزکی را درب آن خانه دیدندپرسیدند صاحب این خانه بنده است یا آزاد ؟او گفت :آزاد. امام باجمله ای سراسر ادب وبزرگواری فرمودند:معلوم است که آزاد است اگر بنده می بود از صاحب ومالک خویش پروا می کرد واین بساط گناه را پهن نمی کرد .
ارباب کنیز وقتی تاخیر او را متوجه شد علت رااز او پرسید واو ماجرا راگفت شنیدن این جملات جرقه ای درآن مرد ایجاد کرد وبی اختیار وپا برهنه به دنبال گوینده جملات در کوچه رفت وخود را به وی رساند وبه دست حضرت توبه کرد وبه افتخار آن روز که باپای برهنه به شرف توبه نائل گشته بود تا آخر عمر پابرهنه بود وبه (بشر حافی)یعنی بشر پابرهنه معروف گشت (داستان راستان شهید مطهری،ص112)
هفتم:محترم شمردن عقاید افراد
هرکس عقیده وراهی انتخاب کرده که برایش عزیز وزیباست اگر عقاید وی از طرف دیگران مورد توهین واقع شود او نیز واکنش نشان می دهد
ما حق نداریم جوانی که با قیافه ای ظاهر گشته که با عقاید ما در تنافی است به او توهین روا داریم چرا که نه تنها این گفتار ما دراو اثرنمی کند بلکه واکنش اوراهم دربر خواهد داشت قرآن کریم مسلمانها رااز توهین به بتها بر حذر می دارد چرا که واکنش آنها هم توهین به خدای متعال خواهد بود قرآن می فرماید:ولا تسبُّواالذین یدعون مِن دون الله فیسُبّواالله عدواً بغیر علمٍ(انعام 108)
در برخورد با افراد گناهکار که عقاید خاص خودشان رادارند باید تفهیم نمود که ما می خواهیم شما را ارشاد نماییم وراهی که انتخاب نموده ای صحیح نمی باشد وراهی بهتر وعقیده ای بهتر از این وجود دارد که تو رابه خیر وصلاح رهنمون می سازد ولی اگر از همان ابتدا به نوع لباس ونوع رفتار اشخاص توهین شود واکنش منفی آنها رادر پی خواهد داشت
مرحله سوم:سومین مرحله از مراحل امر به معروف ونهی از منکر آن است که اگر بیان اثر نکرد با قدرت جلو گناه گرفته شود که البته در زمان حاکمیت اسلام مرتبه سوم بر عهده دستگاه های حکومتی می باشد ووظیفه مردم در مرحله اول ودوم محدود می شود مگر اینکه دستگاه های دولتی به وظیفه خود عمل نکنند که در آن صورت مثل هر زمان دیگر مومنین موظفند با وجود شرایطی که دارند به تکلیف خود در این مرحله عمل کنند
تهیه وتنظیم :علی اکبر عسگری
بازدید : 8891
1 شهریور 1397 ساعت 09:26 ق.ظ