توسط : مسعود یکتافر
کارشناس ارشد مهندسی منابع طبیعی- مديريت مناطق بياباني، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان
چکیده
از مهمترین مسائلی که بر کیفیت محیطزیست جهان فشار زیادی وارد میآورد، پدیده بیابانزایی است. از آن جایی که آبیاری با پساب بیشترین تاثیر را بر روی خواص فیزیکی و شیمیایی خاک دارد، در این تحقیق با استفاده از مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان زایی IMDPA)) شدت بیابانزایی اراضی آبیاری شده با پساب تصفیه‌خانه فاضلاب شهر یزد و اراضی طبیعی منطقه با در نظر گرفتن معیار خاک مورد بررسی قرار گرفت. شاخصهای مورد بررسی شاخص بافت ، درصد سنگریزه عمقی، عمق خاک و هدایت الکتریکی بود. به این منظور اراضی آبیاری شده و اراضی طبیعی بهعنوان واحدهای کاری انتخاب و نقشههای مربوط به هر شاخص تهیه شد. در پایان از میانگین گیری هندسی شاخصها، نقشه حساسیت بیابانزایی منطقه به دست آمد. نتایج نشان داد که در اراضی آبیاری شده با پساب، شاخص بافت خاک با میانگین وزنی 74/3 در کلاس بیابانزایی خیلی شدید و شاخصهای هدایت الکتریکی، عمق خاک و درصد سنگریزه عمقی به ترتیب با میانگین وزنی 23/1، 1 و 1 در کلاس شدت بیابانزایی کم قرار میگیرند. در نهایت معیار خاک با میانگین وزنی 21/1 در کلاس شدت بیابانزایی کم قرار میگیرد. در اراضی طبیعی منطقه نیز شاخص درصد سنگریزه عمقی با میانگین وزنی1 در کلاس کم، شاخص عمق خاک با میانگین وزنی 06/3 در کلاس شدت بیابانزایی شدید و شاخصهای هدایت الکتریکی و بافت خاک به ترتیب با میانگین وزنی 4 و 93/3 در کلاس خیلی شدید قرار میگیرند. در این اراضی معیار خاک با متوسط وزنی 89/2 در کلاس شدت بیابانزایی شدید قرار دارد. نتایج نشان میدهد که در اراضی آبیاری شده با پساب شاخص بافت خاک و در اراضی طبیعی منطقه شاخص هدایت الکتریکی موثرترین شاخص در افزایش شدت بیابانزایی است. همچنین با در نظر گرفتن تمامی محدوده معیار خاک با میانگین وزنی 8/2 درکلاس شدت بیابانزایی شدید واقع شده است.
واژههای کلیدی: بیابانزایی، فاضلاب تصفیه شده، مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان زایی، معیار خاك، یزد
مقدمه
بیابانزایی عبارت است از تخریب اراضی در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی. بیا بان زایی را می توان فرآیندی دانست که طی آن بخشی از حاصلخیزی طبیعی خاک به دلایلی همچون بهره‌برداری‌های نادرست، ماندابی شدن اراضی، شور و سدیمی شدن خاک از دست می‌رود (19). به منظور ارزیابی پدیده بیابانزایی تحقیقات گسترده‌ای در نقاط مختلف جهان صورت گرفته و منجر به ارائه‌ی مدل‌های منطقه‌ای زیادی شده است. به منظور بهره‌گیری از این مدل‌ها در سایر نقاط جهان نیاز است که شاخصها و معیارهای آن‌ها مورد بررسی و ارزیابی مجدد قرار گرفته و با توجه به شرایط هر منطقه اصلاح شوند. به همین منظور طرح جامع کمی‌سازی معیارها و شاخصهای تاثیرگذار بر روند بیابانزایی در زیست بوم‌های طبیعی کشور در سطح ملی در قالب مدل IMDPA تدوین و ارائه شد (26). با توجه به اینکه در مناطق خشک و بیابانی دسترسی به منابع آب با کیفیت محدود است، استفاده بهینه از تمامی منابع آب موجود از جمله منابع آب نامتعارفو آب‌های با کیفیت نامطلوب به امری ضروری تبدیل شده است (6). در این بین استفاده از فاضلاب تصفیه شده بهمنظور آبیاری اراضی کشاورزی و فضای سبز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است (10). در سال 1999 کمیسیون اروپا طرح مدالوس را بهمنظور بررسی‌های پایه‌ای در بیابانزایی کشورهای منطقه مدیترانه پیشنهاد نمود. در این مدل چهار شاخص شامل کیفیت خاک، کیفیت اقلیم، کیفیت پوشش گیاهی و کیفیت مدیریت به عنوان شاخصهای اصلی بیابانزایی تعریف شدند (13). وانگ و همکاران (2006)، به بررسی بیابانزایی در کشور چین پرداخت. نتایج نشان داد که عوامل اقلیمی و فعالیت‌های انسانی، هر دو در فرآیند بیابانزایی شرکت داشتهاند (25). اسفندیاری (1388)، به بررسی بیابانزایی منطقه طشک فارس پرداخت. براساس نتایج، منطقه مورد مطالعه در کلاس شدت متوسط بیابانزایی قرار میگیرد (9). دولت‌شاهی (1386)، با استفاده از مدل IMDPA به بررسی وضعیت بیابانزایی در جنوب گرمسار پرداخت. معیارهای مورد استفاده در این تحقیق آب، خاک، کشاورزی و پوشش گیاهی بودند. بر اساس نتایج بهدست آمده کلاس بیابانزایی برای کل منطقه متوسط است (7). شجاعی (1390)، با استفاده از مدل IMDPA به تعیین شدت بیابانزایی منطقه ریگان کرمان پرداخت. نتایج نشان داد که بیابانزایی با درجههای شدید تا متوسط در تمامی واحدهایکاری به وقوع پیوسته است (23). شاکریان و همکاران (1389)، به بررسی وضعیت بالفعل بیابانزایی منطقه جرقویه اصفهان با استفاده از مدل IMDPA و با تأکید بر معیارهای آب، خاک و پوشش گیاهی پرداخت. نتایج نشان داد که معیار خاک بیشترین تاثیر و معیار آب کم‌ترین تاثیر را در بیابانزایی منطقه داشته و وضعیت بالفعل بیابانزایی منطقه در کلاس متوسط قرار دارد (22). پهلوان روی و
- Iranian Model for Desertification Potential Assessment
2. منابع آبی نامتعارف به آن دسته از آب هايی گفته می شود که از آن ها به صورت معمول نمی توان استفاده کرد و براي به کارگیري آن ها نیاز به اعمال سیاست هاي مدیریتی و حفاظتی ویژه است.
بازدید : 3988
19 دی 1396 ساعت 11:41 ق.ظ